काठमाडौं । विश्लेषक, अनुसन्धानकर्ता तथा लेखक मनिकर कार्कीको नयाँ किताब ‘अर्थदृष्टि ः अल्पविकासको अर्थ–राजनीति’ जेठ महिनामा बजारमा आयो । नेपालको अर्थ राजनीतिका विविध विषय वस्तु समेटिएको पुस्तक कार्कीको दोस्रो पुस्तक हो ।

यो पुस्तकमा ५ वटा अध्याय समावेश छन् । जहाँ इतिहासको दृष्टि देखि पुँजीवादको संकट र असमानताको उचाइका विषयहरु समावेश गरिएको छ । त्यस्तै निष्कर्षमा वैकल्पीक अर्थतन्त्रको खोजी पुस्तकमा गरिएको छ । यो पुस्तकको पहिलो अध्यायमा ‘नेपाल’ पूर्वको अर्थ राजनीति, ‘राज्यविस्तार’ को युद्ध अर्थशास्त्र, शाह वंशीय सत्ता संघर्ष, राणाकालीन सयमको बन्द नेपाल, नयाँ शताब्दी (वि.स २०००) को सन्देश, दोस्रो विश्वयुद्ध र प्रजातन्त्रको उदय, पञ्चायतको मेल्टिङ पट, बहुदलले गुमाएको अवसर र जनयुद्धको आँधी र लोकतन्त्रमा बरालिएको डेढ दशक विषयहरु समावेश गरिएको छ ।
इतिहासको अर्थदृष्टिमा लेखक लेख्छन् ‘तीन करोड जनसंख्या भएको नेपाल एसिया महाद्धीपको उत्तरी गोलार्धको दक्षिणी क्षेत्रमा पर्छ । इतिहासकाहरुले नेपाललाई भौगोलिक विविधताले भरिपूर्ण मुलुक भनेर चिनाए । विद्यलाय, विश्वविद्यालयका पाठ्यापुस्तक देखि सम्पूर्ण औपचारीक दस्तावेजहरुमा यही भौगोलिक विविधतको बखान र भूपरिवेष्ठित मुलुकको विशेषण नै नेपालको चिनारी बन्न पुग्यो ।’

त्यस्तै यो पुस्तकको दोस्रो अध्यायमा अर्थतन्त्रको ढाँकाको विषयमा चर्चा गरिएको छ । नेपाली समाजको स्वरुप, अर्थतन्त्रको ऐतिहासिक ढाँचा, समकालीन नेपाली अर्थतन्त्रको स्वरुप, संरचनागत जटिलतामा प्राथमिक क्षेत्र, औद्योगिक क्षेत्रको अधोगति र व्यापारले धानेको सेवागत अर्थतन्त्रका विषयमा चर्चा गरिएको छ ।

त्यस्तै नेपाली अर्थतन्त्रका समस्याका विषयमा पनि पुस्तकले प्रशस्त चिरफार गरेको छ । यो पुस्तमा नेपाली अर्थतन्त्रका समस्याहरुका विषयमा संकुचित आन्तरिक क्षेत्र, आयातमुखी वैदेशिक व्यापार, पर्यटनको परिदृश्य, वैदेशिक रोजगारीको बहाव, विप्रेषणको रजगज, चालु खाता, शोधानान्तर स्थिति एवम विदेशी मुद्रा सञ्चिति र सार्वजनिक ऋणको पासो शीर्षक दिएर लेखकले नेपालको अर्थतन्त्रका समस्याहरुलाई सुक्ष्म रुपमा केलाएका छन् ।

पछिल्लो समय उपभोग र अर्थतन्त्रलाई भरथेग गर्ने महत्वपूर्ण स्रोत बनेको छ, विप्रेषण आप्रवाह अर्थात रेमिट्यान्स आम्दानी । दैनिक करिब २ हजार बढी युवा विदेशिने युवाहरुले कमाएर पठाउने रेमिट्यान्स आय नै नेपाली समाजको वर्तामान जिउने आधार बनेको लेखको ठम्याइ छ । रेमिट्यान्सले नै मुलुकको आर्थिक पुनजीव्न प्राप्त गरेको हुँदा सरकार पनि आफ्ना नागरिकलाई विदेशी बजारमा बेच्न उद्यत देखिएको तिको व्यङ्ग्य गरिएको छ । जसले नेपालको अहिलको वास्तविक अवस्थालाई चित्रण गरेको छ ।

त्यस्तै पुस्तकले अल्पविकासको अर्थ–राजनीति शीर्षकको अध्यायमा धनको स्थानान्तरण कि सिर्जना ? नेपाली समाले चिनेको विकास, विकासको सिद्धान्त र ढाँचा, अल्पविकासको माखेसाङ्लो, अल्पविकासका कारणहरु, ऐतिहासिक राजनतिक संक्रमण, परनिर्भर विकासको भाष्य, अस्वीकृत विविधता, शिक्षा, संस्था, अनुशासन र उद्यमी सोचको कमी तथा भूराजनीतिक जटिलताका विषयमा चर्चा गरिएको छ । जसको अध्ययनले अल्पविकासको अर्थ राजनीतिलाई बुझ्नका लागि निकै महत्वपूर्ण देखिन्छ ।

पुस्तको अध्याय पाँचमा पुँजीवादको संकट र असमानताको उचाइ भित्र पुँजीबादी संकटको सिद्धान्तका विषयमा चर्चा गरिएको छ । त्यस्तै महानन्दी र दृश्य सरकार, शीतयुद्धको चिसो अर्थतन्त्र, वित्तीय संकट र प्रोत्साहन प्याकेज, असमानताको उचाइ र नेपालको आर्थिक असमानताका विषयमा चर्चा गरिएको छ । लेखकले नेपालको आर्थिक असमानताको कारक सामन्ती भू–स्वामित्व भएको दाबी गरेका छन् ।

पुस्तकमा लेखले नेपालको आर्थिक विकास र त्यसका चुनौतीहरूलाई गहन रूपमा विश्लेषण गरेका छन् । यो किताबले पाठकहरूलाई नयाँ दृष्टिकोण प्रदान गर्ने अपेक्षा गरिएको छ । कार्कीको यो किताबले नेपालको आर्थिक विकासमा बाधक बनेका संरचनात्मक समस्याहरू, न्यून उत्पादकत्व, र नीतिगत कमजोरीहरूलाई गहिरो रूपमा केलाएको छ ।
इन्डिगो इन्क प्रकाशनगृहद्वारा प्रकाशित यो किताबको मूल्य ६९९ रुपैयाँ तोकिएको छ । लेखक कार्कीले यसअघि ‘वैकल्पिक अर्थतन्त्र’ नामक किताब प्रकाशित गरिसकेका छन् । जसले नेपालको आर्थिक नीतिका वैकल्पिक दृष्टिकोणहरूबारे चर्चा गरेको थियो । ‘अर्थदृष्टि’ ले भने अल्पविकासको जटिलताहरूलाई राजनीतिक र सामाजिक सन्दर्भसँग जोडेर अझ व्यापक विश्लेषण प्रस्तुत गरेको छ ।

नेपाल निर्माणकालदेखि गणतन्त्रसम्मको आर्थिक चित्रण

पुस्तकमा खास गरेर नेपालको राजनीतिक आर्थिक इतिहाससँग सम्बन्धित लगभग सबैजसो लेखक/किताबका मूलभूत दृष्टिकोणलाई सन्दर्भको रूपमा लिएर सामयिक विमर्शको प्रयास गरिएको छ । पुस्तकले नेपाल निर्माण कालखण्डदेखि संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रसम्मको आर्थिक चरित्रलाई उजागर गरेको छ भने विश्व अर्थराजनीतिको पछिल्लो प्याराडाइममा देखापरेका विश्वविख्यात लेखकका विचार र सबैजसो बेस्ट सेलर कृतिका सारसमेत खिचिएको हुँदा यो पुस्तक अनुसन्धानमूलक कृतिको उत्कृष्ट नमुना बन्न पुगेको छ ।

पृथ्वीनारायण शाहको राज्य विस्तार, शाहवंशीय काल, राणा काल, प्रजातन्त्रको उदय (२००७) हुँदै पञ्चायतकालको अर्थराजनीतिको इतिहास, ०४६ को परिवर्तन, १० वर्षे सशस्त्र द्वन्द्व र पछिल्लो ०६२/०६३ को जनक्रान्तिको इतिहासबारे हामी सबै थोरबहुत जानकार नै छौँ । तर, यही राजनीतिभित्रको अन्योन्याश्रित पाटो अर्थनीति र अर्थराजनीतिको सम्बन्ध÷प्रभावबारे भने नेपालमा कमै विमर्श हुने गर्छ ।